- lafab (alfabeto)
- subsat (substantivo)
- lartig (artikolo)
- ladyek (adjektivo)
- ladvärb (adverbo)
- numavöds (numeraloj)
- pönop (pronomo)
- värb (verbo)
- präpod (prepozicio)
- konyun (konjunkcio)
- lintelek (interjekcio)
- provfrazo
- dispenans (subskribintoj)
ge lü välapad (reen al la elektopagho)
1. lafab (alfabeto)
a, ä, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, t, u, ü, v, x, y, z
ä=tre malferma e
e=tre ferma e
ö=germana, sveda, islanda, hungara, turka ö; franca eu, norvega, feroa, dana πΌ‚’>
ü=germana, hungara, turka ü; dana, islanda, sveda, norvega, nederlanda, franca u
c=ch au gh
j=sh au jh
x=ks au gz
y=j
z=c au dz
akcentighas chiam la lasta silabo.
primio (supren)
2. subsat (substantivo)
2.1 deklin (deklinacio)
balnum (singularo) plunum (pluralo)
fat (la) patro fats (la) patroj
fata de (la) patro fatas de (la) patroj
fate al (la) patro fates al (la) patroj
fati (la) patron fatis (la) patrojn
fat! ho patro! o fats! ho patroj!
2.2 vortoj
tutklare signantaj ichajn vivajhojn estas masklaj, kaj tiuj tutklare signantaj inajn vivajhojn estas feminaj. chiuj aliaj vortoj estas neutraj.
man (viricho), fat (patricho), tor (bovicho) estas masklaj.
vom (virino), mot (patrino), kun (bovino) estas feminaj.
men (homo), flen (amiko), cil (infano), jevod (chevalo), bub (bovo), gok (koko), bubül (bovido), buk (libro), tab (tablo) estas neutraj.
oni shanghas la neutrajn vortojn, kiuj signas vivantajhojn, al masklaj per la prefikso hi- kaj al feminaj per la prefikso ji-. flen=amiko, hiflen=amikicho, jiflen=amikino; dog=hundo, hidog=hundicho, jidog=hundino.
malgrandigaj vortoj (smalükamavöds): flor=(la) floro, floril=(la) floreto, dom=(la) domo, domil=dometo.
primio (supren)
3. lartig (artikolo)
la artikolo: el (neutra), hiel (maskla), jiel (femina) metighas nur antau fremdvortoj (tiu estas antau nevolapukaj vortoj):
(el) friedrich frideriko
ela friedrich de frideriko
ele friedrich al frideriko
eli friedrich friderikon
o (el) friedrich! (ho) frideriko
primio (supren)
4. ladyek (adjektivo)
la finajho de adjektivoj estas chiam -ik. gud=bono, gudik=bona; kop=korpo, kopik=korpa.
la adjektivoj metighas neflekciitaj malantau la substantivo. sed se ili metighas antau la substantivo, ili shanghighas lau numero kaj kazo. buk jönik=bela libro; bukas jönik, jönikas bukas=de (la) belaj libroj.
la komparacio de la adjektivoj formighas per -um kaj -ün.
gudik=bona, gudikum=pli bona, gudikün=plej bona
jönik=bela, jönikum=pli bela, jönikün=plej bela
primio (supren)
5. ladvärb (adverbo)
5.1 originaj formoj.
ai=chiam, ba=eble, i=ankau, is=chi tie, no=ne, plu=pli, te=nur, ...
5.2 derivitaj formoj.
adverboj povas formighi per almeto de -o (kaj en certaj kazoj de -ao kaj -io) el aliaj vortoj.
delo=dumtage, adelo=hodiau, ädelo=hierau, ...
deto=dekstre, detao=de dekstre, detio=dekstren, ...
gudiko=bone, gudikumo=pli bone, gudiküno=plej bone;
jöniko=bele, jönikumo=pli bele, jöniküno=plej bele; ...
primio (supren)
6. numavöds (numeraloj)
1 bal=unu, 2 tel=du, 3 kil=tri, 4 fol=kvar, 5 lul=kvin, 6 mäl=ses, 7 vel=sep, 8 jöl=ok, 9 zül=nau, 0 ser=nulo
10 deg=dek, 100 tum=cent, 1'000 mil=mil, 10'000 degmil=dekmil, 100'000 tummil=centmil, 1'000'000 balion=miliono
11 degbal=dek unu, 22 teldegtel=dudek du, ...
bim bal=unu arbo, böds degtel=dek du birdoj, ...
0,1 dim=dekono, 0,01 zim=centono, 0,001 mim=milono, 0,000'1 dimmim=dekmilono, 0,000'01 zimmim=centmilono, 0,000'001 balyim=milionono, ...
2/3 kildils tel=du trionoj, 1/5 luldil bal=unu kvinono, 3/10 au 0,3 degdils kil au kildim=tri dekonoj
balid=unua, telid=dua, ...
balido=unue, telido=due, ...
balna=unufoje, telna=dufoje, ...
a bal=po unu, a tel=po du, ...
kilik=trioble, mälik=sesoble, ...
telön=duobligi, kilön=triobligi, ...
primio (supren)
7. pönop (pronomo)
7.1 pönop pösodik (persona pronomo)
balnum (singularo) plunum (pluralo)
ob mi obs ni
ol ci, vi ols vi
or vi (ghentile) ors vi (ghentile)
om li oms ili (ichaj)
of shi ofs ili (inaj)
on ri, shli, ghi ons ili (neutraj)
oy oni
os (tio), netradukighas en e-o
ok si oks si (pluralaj)
od si reciproke (pri du) ods si reciprole (pli ol du)
7.2 pönop dalabik (posesiva pronomo)
obik=mia, olik=cia, via, orik=via (ghentile), omik=lia, ofik=shia, onik=ria, shlia, ghia, oyik=onia, okik=sia (de unu), obsik=nia, olsik=via, orsik=via (ghentile), omsik=ilia (iche), ofsik=ilia (ine), onsik=ilia (neutre), oksik=sia (de pluraj).
krom la formoj kun -ik, eblas uzi la genitivon de la personaj pronomoj kun -a. buk obik au buk oba=mia libro.
7.3 pönop jonik (demonstra pronomo)
at, hiat, jiat=tiu chi, atos=tio chi, et, hiet, jiet=tiu, etos=tio, otla sama, it=mem, ebo at=ghuste tiu chi, ebo ot=ghuste la sama.
7.4. pönop säkik (demanda pronomo)
utre iche ine neutre
kin? kim? kif? kis? =kiu?, kio?
kinik? kimik? kifik? kisik? =kia?
kinid? kimid? kifid? (kisid?) =kioma?
7.5 pönop vokädik (eksklamativa pronomo)
utre iche ine neutre
kion! kiom! kiof! kios? =kiu!, kio!, kia!
7.6 pönop tefik (rilativa pronomo)
kiu (utre)=kel; kiu (iche)=hikel; kiu (ine)=jikel, kio (neutre)=kelos.
tiu, kiu; tio, kio=ut, kel; hiut, kel; jiut, kel; utos, kel; (personoj) utan, hiutan, jiutan, kel
7.7 pönop nefümik (nedifinita pronomo)
ek=iu, ans, anik=iuj, kelkaj,
nek=neniu al, alik=chiu,
bos=io alan=chiu (homo),
nos=nenio öm, öman, ömik=kelka.
ans, al, öm estas sole starantaj, anik, alik, ömik adjektivaj formoj.
primio (supren)
8. värb (verbo)
konyug (konjugacio).
8.1 jenöfastad (=realostato, indikativo).
8.1.1 dunalefom (aktiva vocho)
8.1.1.1 fümabidir (indikativo)
8.1.1.1.1 presenatim nefinik (prezenco).
balnum (singularo) plunum (pluralo)
löfob mi amas löfobs ni amas
löfol ci, vi amas löfols vi amas
löfor vi (ghentile) amas löfors vi (ghentile) amas
löfom li amas löfoms ili (ichoj) amas
löfof shi amas löfofs ili (inoj) amas
löfon ri, ghi amas löfons ili amas
löfoy oni amas
löfoms okis=ili amas sin (mem).
löfoms odis=ili amas sin unu la alian.
8.1.1.1.2 pasetatim nefinik (imperfekto)
älöfob mi amis älöfobs ni amis
älöfol vi amis älöfols vi amis
älöfon ri amis älöfons ili amis
8.1.1.1.3 presenatim finik (perfekta prezenco)
elöfob mi estas aminta elöfobs ni estas amintaj
elöfol vi estas aminta ...
8.1.1.1.4 pasetatim finik (perfekta preterito)
ilöfob mi estis aminta ilöfobs ni estis amintaj
...
8.1.1.1.5 fütüratim nefinik (futuro)
olöfob mi amos ...
8.1.1.1.6 fütüratim finik (perfekta futuro)
ulöfob mi estos aminta ...
8.1.1.2 vipabidir (optativo)
löfobös! mi bonvolu ami; mi deziras, ke mi bonvolu ami.
löfolös! vi bonvolu ami; mi deziras, ke vi bonvolu ami.
8.1.1.3 büdabidir (volitivo)
löfolöd! amu! (singulare). löfolsöd! amu! (plurale)
8.1.1.4 stipabidir (kondicionalo)
löfoböv mi amus. löfobsöv ni amus
löfolöv vi amus
elöfoböv ni estus estantaj amintaj ...
8.1.1.5 nenfümbidir (infinitivo)
löfön=ami, elöfön=esti estante aminte, olöfon=esti amonte
8.1.1.6 partisipabidir (participo)
löföl=amanta, älöföl=aminta, elöfol=estanta aminte
8.1.2 sufalefom (pasiva vocho)
8.1.2.1 fümabidir (indikativo)
8.1.2.1.1 presenatim nefinik (prezenco).
palöfob mi estas amata, mi amighas. palöfobs ni estas amataj, ni amighas
8.1.2.1.2 pasetatim nefinik (preterito)
pälöfob mi estis amata, mi amighis
8.1.2.1.3 presenatim finik (perfekta prezenco)
pelöfob mi estas amita, mi amighis
...
8.1.2.2 vipabidir (optativo)
palöfobös! mi volas, ke mi estas amata! mi bonvolu esti amata!
8.1.2.3 büdabidir (volitivo)
palöfolöd! estu amata! amighu!
8.1.2.4 stipabidir (kondicionalo)
palöfoböv mi estus estanta amata, mi amighgus
8.1.2.5 nenfümbidir (infinitivo)
palöfön esti amata. pelöfön esti estanta amita
8.1.2.6 partisipabidir (participo)
palöföl amata. pelöföl estanta amita, amita
8.2 säkastad (=demanda stato, interogativo).
demando formighas per almeto de la silabo -li al la fino de la verbo. löfob-li? chu mi amas? älöfol-li? chu vi amis?
8.3 mögastad (=duba stato, dubitativo)
en vpo la verbo metighas en la dubitivon nur tiam, kiam oni volas esprimi eblon au pridubeblon por malhelpi miskomprenojn.
la dubitativo formighas per almeto de la silabo -la al la fino de la verbo. no sevob, va okömom-la. mi ne scias, chu li venos (sed tion mi dubas).
primio (supren)
9. präpod (prepozicio)
9.1 formoj primitivaj
a=po (a tel=duope, po du); lä=apud, che, en la proksimeco de; fa=de, fare de; in=en + nominativo (in dom=en la domo); ini=en + akuzativo (ini dom=en al domon); se=el (loke); su=sur; ...
9.2 formoj derivitaj
la derivitaj prepozicioj formighas el aliaj vortoj (pleje el substantivoj) per almeto de -ü. büdü=lau ordono de (büd=ordono); demü=konsidere de, pro (dem=atento, konsidero); domü=en la domo de (dom=domo); ...
la prepozicio metighas antau la substantivon kaj postulas chiam la nominativon.
primio (supren)
10. konyun (konjunkcio)
10.1 formoj primitivaj
e (antau vokalo: ed)=kaj; ab=sed; bi=char, pro tio ke; u (antau vokalo: ud)=au (pri elekto); ven=kiam; ...
10.2 formoj derivitaj
la derivitaj formoj formighas el aliaj vortoj per almeto de -ä. kodä (kod=kauzo)=tial ke, pro tio ke, kial (rilativa) (kod=kauzo); medä=per tio, ke (med=rimedo); büä=antau ol (bü=antau (tempe)), güä=male de tio ke (gü=male de); toä=malgrau ke, kvankam, spite de tio ke (to=malgrau); ...
primio (supren)
11. lintelek (interjekcio)
11.1 formoj primitivaj
ag!=ahh!; ö!=ej!, he!; vi!=ve al!; si!=jes!; nö!=ne!; ...
11.2 formoj derivitaj
la derivitaj formoj formighas el substantivoj per almeto de -ö. danö!=dankon!; stopö!=haltu!; yufö!=helpon!; ...
primio (supren)
provfrazo:
oksev ai ebinom stab gudikün tugas valik.=la scio pri si mem chiam estis la plej bona bazo de chiuj virtoj.
prof-ro d-ro albert sleumer, cifal
d-ro arie de jong, kadäman vpa.
jakob sprenger, kadäman vpa.
wienacht (svisio), la 17an ghis 19a de septembro 1929
päbuvödemüköl e päsperantapüküköl fa el sebastian hartwig.